پس از تجهیز و برچیدن کارگاه در عملیات عمرانی ، گام بعدی عملیات خاکی است. عملیات خاکی بر چند نوع است و همه این انواع به نحوی زیرمجموعه عملیات خاکی تلقی می شوند. انواع عملیات خاکی عبارتند از:
خاک برداری
گود برداری
پی کنی
رگلاژ پی
خاک ریزی
در این مقاله سعی می کنیم که به اختصار درباره دو مورد اول، یعنی خاک برداری و گودبرداری نکاتی را بر شماریم. مورد آخر یعنی خاکریزی، از جمله مواردی است که بیش تر در راهسازی کاربرد دارد.
خاک برداری و گودبرداری چیست ؟
خاک برداری، گودبرداری
بسیاری دو آیتم خاک برداری و گودبرداری در عملیات عمرانی را با یکدیگر اشتباه می گیرند. در حقیقت، خاک برداری برداشت پستی و بلندی های زمین بوده و عمق خاک برداری حدود ۶۰ سانتی متر می باشد. بدین معنا که در خاکبرداری تنها پستی و بلندی های سطحی از روی زمین برداشته می شود. در مقابل گودبرداری معنای دیگری دارد. گودبرداری به معنای برداشتن پستی و بلندی های زمین با عمق بیش از ۶۰ سانتی متر می باشد. لذا گودبرداری کاری به نسبت سنگین تر از خاک برداری بوده و بایستی با ماشین آلات مخصوص خود انجام شوند.
انواع زمین ها در خاک برداری و گودبرداری
نکته بسیار مهم و موثر در خاکبرداری و یا گودبرداری، نوع زمین است. بسیار مهم است که شما می خواهید عملیات خاکی را در چه نوع زمینی انجام دهید. اگر زمین شما از نوع سخت باشد، عملیات خاکی شما نیز به نسبت دشوارتر خواهد بود. انواع زمین ها عبارتند از:
۱- زمین دستی، نرم بیلی، ماسه و شن: این نوع زمین ساده ترین نوع زمین برای انجام خاکبرداری و گودبرداری بوده و این نوع عملیات به سهولت در آن قابل انجام اند. منظور از لفظ «زمین دستی» یا بعضا «خاک دستی»، زمینی است که خاک آن به صورت دستی و با دست یا همان بیل ریخته شده است.(نه به صورت طبیعی در طول سال های دراز و گذشت فرسایش و تحکیم خاک). خاک این نوع زمین ها، با فشار پا و بیل به سادگی قابل برداشتن می باشد.
۲- زمین لجنی: این نوع زمین ها از نوع خاک های ریزدانه می باشد. آب در این نوع زمین ها بسیار زیاد بوده و به همین دلیل، زمین لجنی نام گرفته است. میزان آب در میان دانه های خاک این نوع زمین ها به قدری زیاد است که ماشین آلات خاکی روی آن، تحت اثر وزن خود در خاک فرو خواهند رفت.
۳- زمین کلنگی: این نوع زمین ها، اگرچه باز هم زمین سختی نیست، اما از دو مورد بالایی سخت تر است. خاک این نوع زمین ها به کمک کلنگ کنده و با بیل برداشته می شود. البته این زمین ها به اندازه ای سخت نیست که پس از ضربه کلنگ، آثار کلنگ روی خاک آن دیده شود. به همین دلیل پس از هر ضربه کلنگ روی این نوع خاک، یک توده خاک خواهد ریخت.
خاک برداری، گودبرداری
زمین کلنگی، همان گونه که می بینید آثار خاکبرداری روی آن باقی مانده است.
۴- زمین دج: این نوع زمین به مراتب سخت تر از کلیه موارد بالا می باشد. این زمین به سختی با کلنگ کنده می شود و با بیل برداشته می شود. این زمین به قدری سخت است که جای ضربات کلنگ روی این نوع زمین می ماند. بهترین راه برای خاکبرداری در این زمین ها، استفاده از دج بر است.
۵- زمین های سنگی: سخت ترین نوع زمین است. این زمین به صورت یکپارچه سنگی بوده و از این رو کار با این زمین بسیار مشکل است. برخی به اشتباه، به زمینی که در آن قلوه سنگ زیادی وجود دارد، زمین سنگی می گویند. اما این امر اشتباه بوده و زمین سنگی بایستی به صورت کامل سنگی باشد. معمولا برش این نوع زمین، به کمک مواد منفجره و سوزا صورت می گیرد. البته بایستی به این نکته نیز توجه داشت که استفاده از مواد منفجره، در همه مناطق میسر نیست. بلکه می بایست در مناطق آبادی، این نوع سنگ با بولدوزر D9 کنده شده و با D8 برداشته شود.
ابعاد و حدود گودبرداری
همانند هر عملیات خاکی دیگر، گودبرداری می بایست در ابعاد خاصی صورت گیرد. با توجه به این که گودبردری جزء مراحل اولیه ساخت یک ساختمان است، می توانیم تا حدود۱۰ سانتی متر در آن خطا داشته باشیم. با این حال با پیشرفت روند ساخت ساختمان، به مرور این خطا کم تر و کم تر شده به طوری که در مراحل نصب ستون ها، خطا در حدود میلی متر خواهد بود.
خاک برداری، گودبرداری
گودبرداری، حدود خاصی دارد. به این معنا که این امر، حداقل و حداکثری داشته که می بایست برای ابعاد گودبرداری و هم چنین عمق گودبرداری لحاظ گردد.
ابعاد گودبرداری
حداقل و حداکثر ابعاد گودبرداری در سطح زمین به شرح زیر است:
حداقل: حداقل گودبرداری، پشت به پشت دیوارهای خارجی ساختمان است، چرا که می بایست در کم ترین حالت گودبرداری، حتما زیر ساختمان گودبرداری شده باشد.
حداکثر: حداکثر ابعاد گودبرداری، پشت قالب بندی ها است.
مشکلی که معمولا در بحث ابعاد گودبرداری مطرح است، گونیا بودن گوشه ها می باشد. معمولا بسیاری از پیمانکاران در کارگاه در مورد گونیا بودن گوشه های گودبرداری به مشکل می خورند. این مشکل راه حل بسیار ساده ای دارد و آن هم استفاده از معروف ترین اعداد فیثاغوثی یعنی همان ۳ و ۴ و ۵ است. در این روش، دو ضلع عمود بر هم در گوشه به اندازه های ۳ و ۴ متر جدا شده و محل آن ها علامت گذاری می شود. طبق رابطه فیثاغوث در صورت عمود بودن، باید ضلع سوم برابر ۵ متر باشد. در غیر این صورت مشخص می شود که پیمانکار، به صورت گونیا کار را انجام نداده است./ نقاشی ساختمان
عمق گودبرداری
عمق گودبرداری نیز حداقل و حداکثر خاص خود را دارد. این مقادیر به شرح زیر هستند:
حداقل: حداقل میزان گودبرداری، زیر کف سازی پایین ترین طبقه است.
حداکثر: حداکثر میزان گودبرداری، زیر پی یعنی روی بتن مگر می باشد.
بایستی به این نکته شود که گودبرداری، هرچقدر هم خطا داشته باشد باید به گونه ای باشد که در این حدود انجام شود.
محاسبه هزینه گودبرداری
هزینه گودبرداری، از جمله مواردی است که چالش های زیادی دارد و در آن اختلافات زیادی بر سر هزینه میان کارفرما و پیمانکار وجود دارد. به همین دلیل، لازم است که قبل از عقد قرارداد گودبرداری، طرفین قرارداد بر سر موارد زیر با یکدیگر به توافق برسند.
اولین نکته در محاسبه هزینه این است : « هرچه پیمانکار بیش تر از مقدار مورد نیاز گودبرداری کند، پول بیش تری نخواهد گرفت.» به عنوان مثال اگر شما از پیمانکار گودبرداری به عمق ۳ متر را بخواهید و پیمانکار ۳ متر و ۱۰ سانتی متر گودبرداری کند، به هیچ عنوان حق ندارد بابت آن ۱۰ سانتی متر اضافی از شما هزینه ای بخواهد.این مورد در مورد ابعاد گودبرداری در سطح زمین نیز صادق است.
دومین نکته در محاسبه قیمت گودبرداری، روش اندازه گیری آن است. اندازه گیری هزینه گودبرداری به دو روش زمینی و هوایی(روی ماشین) انجام می شود.
در روش زمینی، شما به پیمانکار به ازای ابعاد گودبرداری که روی زمین انجام شده است، هزینه پرداخت می کنید. معمولا امروزه گودبرداری را به قیمت هر متر مکعب خاک ۴۰۰۰ تومان از روی زمین انجام می دهند.
اما روش هوایی یا روی ماشین، روشی مشکل تر است. این روش برای پیمانکاران سود بیش تری داشته و به همین دلیل پیمانکاران خود این روش را به شما پیشنهاد خواهند کرد. در این حالت پیمانکار خاک را روی ماشین و به تعداد ماشین اندازه گیری می کند. مشکل این جاست که در این روش، خاک چون از زمین کنده می شود دچار تورم شده و بعضی پیمانکاران عمدا در ماشین ها خاک کم تری می ریزند. با این حال، قیمت این نوع خاک برداری حدود ۳۰۰۰ تومان به ازای هر متر مکعب خاک برداشته شده روی ماشین است.
